Oszustwo - Lew Tołstoj

Oszustwo
Lew Tołstoj

22 maja Jasna Polana 1910

Byłem na spacerze. Myślałem:

1. Obcując z człowiekiem, należy troszczyć się nie tyle o to, żeby on uznał twój życzliwy stosunek do niego, ile o to, czy ty sam czujesz do niego prawdziwą miłość. (Bardzo ważne.)

2. Przecież sprawa jest bardzo prosta. Zdobywcy, mordercy, rabusie podbili pracujące masy. Mając władzą rozdawania ich trudu celem rozpowszechnienia, utrzymania i umocnienia swej władzy wybierają spośród podbitych pomocników w rabunku i za to dają im udział w łupie. To, co robiło się po prostu, jawnie za dawnych czasów, robi się teraz skrycie, kłamliwie. Zawsze wśród podbitych znajdują się ludzie, którzy nie brzydzą się udziałem w rabunku, często, zwłaszcza teraz, nie rozumiejąc tego, co robią, i dla zysku biorą udział w ciemiężeniu swych braci. Czynią to dzisiaj wszyscy, od katów, żołnierzy, żandarmów, strażników więziennych aż do senatorów, ministrów, bankierów, członków parlamentu, profesorów, biskupów i oczywiście kres temu może położyć jedynie, po pierwsze, zrozumienie tego oszustwa, po drugie: na tyle wysoki rozwój moralny, aby wyrzekano się własnych korzyści, byle nie uczestniczyć w ciemiężeniu, w cierpieniach bliźnich. (...)

Cywilizacja a oświata - Lew Tołstoj

Cywilizacja a oświata
Lew Tołstoj

12 maja 1910

Jak łatwo poszczególni ludzie i narody przyswajają sobie to, co sie nazywa cywilizacją, prawdziwą cywilizacją. Skończyć uniwersytet, oczyścić paznokcie, skorzystać z usług krawca i fryzjera, przejechać się za granicę — i już mamy bardzo cywilizowanego człowieka. A co się tyczy narodów: jak najwięcej kolei żelaznych, akademii, fabryk, pancerników, więzień, gazet, książek, partii, parlamentów — i już mamy zupełnie cywilizowany lud. Właśnie dlatego poszczególni ludzie i narody imają się cywilizacji, nie oświaty. Pierwsza jest łatwa, nie wymaga wysiłków i budzi uznanie, druga zaś — odwrotnie -— wymaga wytężonego wysiłku i nie tylko nie budzi uznania, lecz pogardę i nienawiść u większości ludzi, ponieważ demaskuje kłamstwo cywilizacji.